GUJARATI GRAMMER

[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: તત્પુરુષ સમાસ :

જે સમાસમાં બંને પદો વિભક્તિ પ્રત્યયોથી અલગ થાય અને પૂર્વ પદ ગૌણ તથા ઉત્તર પદ પ્રધાન હોય તેને તત્પુરુષ સમાસ કહેવાય
આ સમાસ નો વિગ્રહ એ,ને,થી,માં,નો,ની,નું,નાં જેવા પ્રત્યયોથી થાય છે

ઉદાહરણ :
પ્રેમવશ        :        પ્રેમને વશ
ભયભીત      :        ભયથી ભીત
ઋણમુક્ત     :        ઋણમાંથી મુક્ત
વનવાસ       :        વનમાં વાસ
દેવાલય        :         દેવોનું આલય
વરમાળા      :        વર માટે માળા
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ➗મધ્યમપદલોપી :➗
---------------------------------------------
⬛જે સમાસનો વિગ્રહ કરતા વચ્ચેના લુપ્ત પદને ઉમેરવું પડે તથા બન્ને પદ વચ્ચે કોઈ ને કોઈ વિભક્તિ સંબંધ હોય તેને માધ્યમપદલોપી સમાસ કહે છે

ઉદાહરણ :
માનવકૃતિ      :       માનવ વડે બનેલી કૃતિ
દહીવડા          :       દહીં મિશ્રિત વડા
રાતવાસો        :       રાત દરમ્યાન કરેલો વાસ
કામધેનું           :       કામના પૂર્ણ કરનારી ગાય
ટપાલપેટી       :        ટપાલ નાખવાની પેટી
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ⬛➖બહુવ્રીહિ➖⬛

જે સમાસના બંને પદો વચ્ચે વિભક્તિ સંબંધ હોય, વિશેષણ-વિશેષ્ય સંબંધ હોય કે ઉપમાન-ઉપમેય સંબંધ હોય અને સમસ્ત પદ અન્ય પદનું વિશેષણ બનતું હોય તેને બહુવ્રીહિ સમાસ કહેવાય છે

ઉદાહરણ:
કૃતાર્થ    : કૃત છે જેનો અર્થ તે
સુખાંત  : જેના અંતે સુખ છે એવું
ગજાનન  : જેનું મુખ ગજ જેવું છે તે
પાનીપંથો  : જેનો પંથ પાણી જેવો છે તે
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ➖દ્વિગુ સમાસ :➖

જે સમાસનું પૂર્વ પદ સંખ્યાવાચક હોય અને બન્ને પદોના વિગ્રહ વખતે સમૂહનો ભાવ દર્શાવે તેને દ્વિગુ સમાસ કહેવાય છે.

ઉદાહરણ:
ત્રિકાળ   : ત્રણ કાલનો સમૂહ
પંચતત્વ :  પાંચ તત્વોનો સમૂહ
નવરાત્ર  : નવ રાત્રીનો સમૂહ
નવરંગ  : નવ રંગનો સમૂહ
ચોતરફ  :  ચારે તરફ
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ⛔➗ઉપપદ સમાસ :➗⛔

જે સમાસ નું પૂર્વ પદ નામિક હોય અને ઉત્તર પદ ક્રિયા સૂચવતું હોય તથા બંને પદ વચ્ચે વિભક્તિ સંબંધ હોય તેને ઉપપદ સમાસ કહેવાય

⬛ઉદાહરણ:⬛
રણછોડ :         રણને છોડનાર
પ્રેમદા    :         પ્રેમને આપનાર
પ્રાણઘાતક  : પ્રાણનો ઘાત કરનાર
ગિરિધર : ગિરિને ધારણ કરનાર
લેખક    :  લેખન કરનાર
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ⬛➗અવ્યયીભાવ સમાસ➗⬛

જે સમાંસમાં પૂર્વ પદ અવ્યય હોય અને ઉત્તર પદ નામ હોય તેની અસર સમગ્ર સમાસના પદ પર થતી હોય તેને અવ્યયીભાવ સમાસ કહે છે.

ઉદાહરણ:
યથાશક્તિ : શક્તિ પ્રમાણે
સવિનય    :      વિનય સાથે
આજીવન  :      જીવન સુધી
અધોમુખ  :   મુખ નીચું રાખીને
દરવખત    :   દરેક વખત
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ➗કર્મધારય :➗

જે સમાસના બે પદ વચ્ચે વિશેષણ-વિશેષ્ય, ઉપમાન-ઉપમેય અથવા ઉપમાન-સાધારણ ધર્મનો સંબંધ હોય અને પૂર્વ પદ વિશેષણ, ઉત્તર પદ વિશેષ્ય હોય તેને કર્મધારય સમાસ કહેવાય છે.

⛔ઉદાહરણ:⛔
મહાભારત  :  મહાન ભારત
દેહલતા  :   દેહરૂપી લતા
મેઘગંભીર  :  મેઘ જેવું ગંભીર
વાયુવેગ    :   વાયુરુપી વેગ
પરમાત્મા  :પરમ આત્મા
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: તત્પુરુષ સમાસ :

જે સમાસમાં બંને પદો વિભક્તિ પ્રત્યયોથી અલગ થાય અને પૂર્વ પદ ગૌણ તથા ઉત્તર પદ પ્રધાન હોય તેને તત્પુરુષ સમાસ કહેવાય
આ સમાસ નો વિગ્રહ એ,ને,થી,માં,નો,ની,નું,નાં જેવા પ્રત્યયોથી થાય છે

ઉદાહરણ :
પ્રેમવશ        :        પ્રેમને વશ
ભયભીત      :        ભયથી ભીત
ઋણમુક્ત     :        ઋણમાંથી મુક્ત
વનવાસ       :        વનમાં વાસ
દેવાલય        :         દેવોનું આલય
વરમાળા      :        વર માટે માળા
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ➗મધ્યમપદલોપી :➗

⬛જે સમાસનો વિગ્રહ કરતા વચ્ચેના લુપ્ત પદને ઉમેરવું પડે તથા બન્ને પદ વચ્ચે કોઈ ને કોઈ વિભક્તિ સંબંધ હોય તેને માધ્યમપદલોપી સમાસ કહે છે

ઉદાહરણ :
માનવકૃતિ      :       માનવ વડે બનેલી કૃતિ
દહીવડા          :       દહીં મિશ્રિત વડા
રાતવાસો        :       રાત દરમ્યાન કરેલો વાસ
કામધેનું           :       કામના પૂર્ણ કરનારી ગાય
ટપાલપેટી       :        ટપાલ નાખવાની પેટી
[12:17pm, 04/02/2017] Karan....: ⬛➖બહુવ્રીહિ➖⬛

જે સમાસના બંને પદો વચ્ચે વિભક્તિ સંબંધ હોય, વિશેષણ-વિશેષ્ય સંબંધ હોય કે ઉપમાન-ઉપમેય સંબંધ હોય અને સમસ્ત પદ અન્ય પદનું વિશેષણ બનતું હોય તેને બહુવ્રીહિ સમાસ કહેવાય છે

ઉદાહરણ:
કૃતાર્થ    : કૃત છે જેનો અર્થ તે
સુખાંત  : જેના અંતે સુખ છે એવું
ગજાનન  : જેનું મુખ ગજ જેવું છે તે
પાનીપંથો  : જેનો પંથ પાણી જેવો છે તે